Zanim rozpoczniemy analizy po meczu o wszystko, dajmy szansę wyciszyć się emocjom. Wówczas wnioski mają szansę być konstruktywne i spójne, szczególnie jeśli chodzi o wątek psychologiczny.
Już kilka godzin po meczu Polska-Kolumbia pojawia się w przestrzeni publicznej wiele wypowiedzi i analiz. Część (zaskakująco duża) dotyczy także obszaru związanego z psychologią w sporcie. Mówi się o przygotowaniu mentalnym do samego meczu, zarówno na poziomie indywidualnym, jak i w kontekście całego zespołu. Mówi się też o przygotowaniu psychologicznym do turnieju jako całości. To cenne, ale właśnie dlatego wydaje mi się, że dobrym pomysłem będzie doprecyzowanie kilku kwestii, które mogą dać wszystkim ekspertom i kibicom szerszy obraz sytuacji, która budzi tak wiele emocji.
Po pierwsze, warto przypomnieć w tym miejscu, czego „dotyka” i jakie obszary obejmuje praca psychologiczna i rola psychologii w sporcie na poziomie mistrzowskim. Często mówimy o przygotowaniu mentalnym zawodnika do rywalizacji, czyli między innymi o zarządzaniu stresem, emocjami, kontroli pobudzenia czy budowaniu poczucia skuteczności. To pewne indywidualne zasoby, które pozwalają w warunkach rywalizacji wykorzystać sto procent dostępnych zasobów. Oczywiście, praca indywidualna psychologa, a często także psychoterapeuty z zawodnikiem to często także inne obszary, o których wielokrotnie pisałam w swoich tekstach (życie osobiste, doświadczenia z przeszłości itd.). To jednak praca indywidualna. Szczególnie w przypadku dyscyplin zespołowych (choć nie tylko!) psychologia odgrywa także istotną rolę w kontekście budowania drużyny oraz zarządzania nią i jej zasobami. Mowa tu o budowaniu relacji, świadomym planowaniu procesu szkoleniowego i przede wszystkim o komunikacji. To ona leży u podstaw wszystkiego. To kolejne obszary, o których warto pamiętać w momencie analizowania przygotowania zespołu do rywalizacji. Bo zespół to nie suma doświadczeń i umiejętności indywidualnych piłkarzy – to dużo więcej. A przygotowanie psychologiczne, to nie tylko praca pojedynczych zawodników nad własną skutecznością.
Skoro jednak wspomniałam o pracy indywidualnej, warto zaznaczyć to, w jaki sposób taka praca poszczególnych zawodników może wpływać na funkcjonowanie zespołu. To bardzo istotna, często pomijana kwestia. Jeżeli zawodnicy pracują z psychologami indywidualnie, we własnym zakresie (na zewnątrz zespołu), to wzmacniają swoje indywidualne zasoby. To oczywiście ogromna wartość dla ich rozwoju, jednak wobec opisywanego przeze mnie powyżej kontekstu pracy z zespołem, w pewnym momencie może pojawić się „rozjazd” na poziomie świadomości i jakości funkcjonowania poszczególnych zawodników w grupie. Właśnie dlatego tak istotne jest, aby na poziomie zespołu pracował specjalista, który będzie wspierał i monitorował procesy grupowe, który będzie postrzegał zespół jako jeden organizm i zmierzał do tego, aby działał on jak sprawnie działająca, dobrze naoliwiona maszyna.
Czy praca indywidualna jest ważna? Oczywiście. Co istotne, zarówno dla zawodników, jak i dla trenera. To także często pomijany aspekt – trener, podobnie jak jego zawodnicy doświadcza trudów i wyzwań związanych ze startem w docelowej imprezie. Także w mundialu, który stanowi przecież ukoronowanie pracy i sportowe marzenie. Trener doświadcza stresu, obciążeń, radzi sobie z wieloma trudnymi emocjami. Warto pamiętać także o tym, że „ma na głowie” cały proces szkoleniowy. Odpowiada za przygotowanie zawodników i doprowadzenie do sytuacji, w którym w decydującym momencie wykorzystają na murawie wszystko, co mają i będą w optymalnej formie. Zarządza także zespołem wielu ludzi, którzy w różnych obszarach dokładają swoją cegiełkę do ostatecznego wyniku sportowego. To więc sport i szkolenie, ale też zarządzanie i kreowanie procesu jako lider. Podwójnie trudne, pełne napięcia zadanie. Czy mówiąc o przygotowaniu psychologicznym do tego najważniejszego startu warto wziąć ten obszar pod uwagę? Jak najbardziej! Między innymi dlatego, że kontekst psychologiczny bardzo często przekłada się na motoryczny. Co to oznacza? Że brak odpowiedniego prowadzenia zespołu pod kątem psychologicznym przekłada się na inne obszary jego funkcjonowania. Jeżeli zespół nie działa w sposób optymalny na płaszczyźnie zarządzania, jeżeli proces szkolenia nie jest spójny i jeśli brakuje komunikacji, trudno o optymalne przygotowanie fizyczne czy taktyczne i doprowadzenie do sytuacji, w której tzw. wykonanie sportowe (czyli jakość w meczu) przyniesie oczekiwany efekt.
Kontekst psychologiczny to dziś dużo więcej, niż tylko przygotowanie mentalne zawodnika do tego, aby „dobrze zagrał mecz”. Mówiąc o roli psychologii w sporcie na najwyższym poziomie warto spojrzeć na ten wątek szerzej także, a może przede wszystkim dokonując analiz po meczu z Kolumbią oraz w kontekście występu Polaków na MŚ w Rosji. Warto o tym pamiętać, kiedy emocje zostaną już wyciszone i pojawi się czas konstruktywnych analiz. To bardzo złożona sytuacja, na którą wpływ ma wiele czynników. Czasami trudno jest szukać prostych związków przyczynowo-skutkowych, dlatego tak ważne jest posiadanie szerokiej perspektywy. Zwłaszcza, gdy już zaczną wypadać „trupy z szafy”, co w takich sytuacjach niestety często się dzieje i co już się rozpoczęło.
Mam tylko jedną prośbę, jako ktoś, kto od lat stara się dokładać swoją cegiełkę do edukacji społecznej w obszarze roli psychologii w sporcie. To prośba właśnie o szerszy obraz i dostrzeganie różnych mechanizmów rządzących dzisiejszym sportem, właśnie z perspektywy psychologii w sporcie i tego, jaka jej rola w sporcie elitarnym.
(fot. Dziennik Bałtycki)
