Czasami zdarza się, że w tworzonym zespole spotykają się osoby, pomiędzy którymi po prostu „klika”. Szybko tworzy się relacja, członkowie drużyny (zawodnicy, trenerzy, pozostali członkowie sztabu) od początku mają wspólny, spójny cel, a role w grupie ustalają się niemal samoistnie. Taka sytuacja to jednak rzadkość, a tworzenie zespołu to zazwyczaj ciężka praca wymagająca zaangażowania i zasobów wielu osób.

Budowanie spójnego zespołu to długotrwały proces, który leży u podstaw potencjalnego sukcesu w sporcie. Choć określenie „zespołu” kojarzy się raczej z dyscyplinami drużynowymi, ten proces odgrywa ogromną rolę także w sportach indywidualnych. Pisałam o tym tuż po igrzyskach w Rio de Janeiro w tym miejscu. Zespół odgrywa w przygotowaniu do rywalizacji ogromną rolę, jednak na koniec dnia za wynik w największej części odpowiada dany zawodnik. Sport drużynowy i rola zespołu – to bardziej czytelne. Dzieli się odpowiedzialność, dzieli się także sukces. Dzielą się obowiązki i przywileje. Na dyspozycję startową, na tak zwane wykonanie, wpływa składowa wysiłku i zasobów wszystkich zawodników. To długotrwały proces, w który zaangażowane są wszystkie osoby pracujące w zespole i dla zespołu. Jednocześnie to pewnego rodzaju fundament, który pozwala na skuteczne realizowanie procesu szkoleniowego.

„Uważam, że najistotniejsze w kontekście budowania zespołu jest skonstruowanie jednego celu, który zjednoczy zawodników. Jeśli będziemy mieli wspólny cel, łatwiej będzie o zaangażowanie i koncentrację.” – Carlo Ancelotti – były trener m.in. Realu Madryt, PSG i Bayernu Monachium

Próbując przybliżyć nieco istotę budowania zespołu warto podkreślić przede wszystkim, że – upraszczając – można rozłożyć ten proces na trzy etapy: czas przed momentem rywalizacji lub imprezą docelową, moment zawodów, a na końcu czas po turnieju, starcie czy zawodach.

Przed

Po ustaleniu wspólnego celu zespołu następuje właściwy proces tworzenia spójnej drużyny. To dobry moment na rozpoczęcie współpracy z psychologiem sportu, który w pewnym sensie będzie między innymi przewodnikiem podczas tej drogi. Pokazuje mechanizmy i procesy grupowe, pomaga zawiązać zespół, integrować go. Na tym etapie często wprowadza się chociażby zajęcia pozasportowe, które pomagają budować ducha zespołu i wykrystalizować role w grupie. Mogą to być zajęcia na strzelnicy, warsztaty gotowania czy chociażby wspólna praca nad filmem, który będzie można później umieścić w mediach społecznościowych. To czas na ćwiczenia integracyjne i wspólne spędzanie czasu. Członkowie drużyny poznają się nawzajem, nawiązują relacje, uczą się współpracy. W grupie wyłania się lider, a zawodnicy uczą się zaufania i znajdują swoje role. To podstawa pod stworzenie spójności i budowanie trwałych relacji pomiędzy zawodnikami, ale także pomiędzy zawodnikami a trenerem i innymi członkami sztabu szkoleniowego. To także czas na wypracowanie mechanizmów funkcjonowania grupy i budowanie pozytywnego nastawienia: wokół sportu, wokół celu, wokół treningu i przyszłej rywalizacji. Kiedy pojawiają się konflikty (a jest duża szansa, że tak będzie), łatwiej rozwiązywać je, gdy proces budowania zespołu prowadzony jest w sposób świadomy.

W trakcie

Z czasem, w trakcie zawodów spójność zespołu przechodzi pewnego rodzaju test. Pojawia się dodatkowy, często silny stres, czasami drużyna rywalizuje w okolicznościach stwarzających dodatkową presję (bycie gospodarzem turnieju, liczna publiczność na trybunach, przeciwni drużynie kibice, presja wyniku). Bardzo ważny jest wówczas klimat, jaki stworzył wokół drużyny sztab. Pozytywne nastawienie, motywacja, wspólny cel stanowią bardzo duży zasób i często pomagają radzić sobie z kryzysowymi sytuacjami. Do czasu najważniejszych zawodów warto wyjaśnić wszelkie indywidualne trudności, problemy w relacjach i skupić się na zaspokojeniu potrzeb poszczególnych członków zespołu. Bardzo często na etapie zawodów wiadomo już – przy dobrze i skutecznie budowanym zespole – kto pełni określone role. Wszyscy wiedzą jednak, że są integralną częścią drużyny, a ich wkład jest równie ważny dla osiągnięcia celu.

Bardzo ważna jest silna pozycja lidera w zespole. A właściwie liderów, bo w drużynach zazwyczaj są dwaj. Po pierwsze to trener. Szkoleniowiec posiadający autorytet, zaangażowany w życie grupy i poszczególnych zawodników, pozytywny i wspierający bardzo korzystnie wpłynie na klimat panujący w zespole. Odgrywa on istotną rolę w budowaniu i utrzymaniu spójności drużyny. Dzięki pozytywnej postawie trenera zwiększa się pewność drużyny i poczucie skuteczności w zespole. Tworzy się tak zwany pozytywny klimat motywacyjny, możliwy do utrzymania także po porażce czy w radzeniu sobie z kryzysami.

Drugą taką osobą jest kapitan/lider drużyny w szatni i na arenie rywalizacji. To także łącznik pomiędzy drużyną i trenerem. Reprezentuje potrzeby zespołu, oczekiwania i ewentualne trudności. Wspiera trenera w działaniach i stanowi autorytet dla innych członków grupy. Czasami postawa kapitana/lidera w szatni może nawet zadecydować o wyniku zawodów czy meczu.

Warto podkreślić, że w dyscyplinach indywidualnych rola lidera w zespole jest równie ważna. Choć nie dotyczy w takim stopniu przebiegu samej rywalizacji i nie wpływa tak na pozostałych zawodników w trakcie startów, to od lidera w dużej mierze zależy atmosfera w grupie i nastawienie. Jego pozytywna i konstruktywna postawa często pomaga innym zawodnikom w radzeniu sobie z napięciem i stresem, które mogą pojawiać się w kontekście startu.

Po

Zarówno w sytuacji sukcesu, jak i po niepowodzeniu, klimat drużyny ma kluczowe znaczenie dla tego, jak z danym wynikiem radzą sobie zawodnicy i trener oraz dla dalszych działań podejmowanych przez zespół. Zawody się kończą, mecz się kończy, a przed zespołem kolejne wyzwania i cele do osiągnięcia. Klimat zespołu, jak już wspomniałam, ma bardzo duże znaczenie dla relacji, poczucia pewności siebie wśród zawodników i dla skuteczności działań. Warto, aby poświęcenie indywidualne i wkład każdego z zawodników zostały docenione, podkreślone i wyróżnione. Bardzo cenne jest działanie nakierowane na utrzymanie w członkach drużyny poczucia, że każda z tych osób jest ważna dla zespołu. Szczególnie istotna jest tu rola trenera jako osoby, która wyznacza standardy, a także daje przykład w zakresie tego, jak „przepracować” wynik. Wymaga to wielu umiejętności i kompetencji, których nabywa się między innymi poprzez zdobywanie kolejnych doświadczeń, ale także poprzez pracę z psychologiem.

Warto uczyć zawodników i wspierać sztab trenerski w przekonaniu, że budowanie zespołu to proces, a po jednych zawodach czy meczu zespół czekają kolejne wyzwania. W perspektywie budowania spójności zespołu cenne jest postępowanie według maksymy:

„Nie zawsze drużyna złożona z najlepszych zawodników wygrywa. Często zwycięża zespół z najlepszym duchem drużyny.”

U steru budowania zespołu staje trener, często z pomocą osób zarządzających grupą, klubem czy związkiem sportowym. Sam duch zespołu nie wygrywa zawodów – to jasne. Przygotowanie „czysto” sportowe pozostaje rdzeniem treningu i szkolenia. Silny, spójny zespół to jednak fundament i najważniejsza – stała w rozwoju drużyny. Jego budowa to proces. Wspomniane wyżej trzy etapy to pewnego rodzaju uproszczenie, które może pomóc zrozumieć jego istotną rolę. Warto pamiętać o tym, że każdy zespół jest inny tak, jak składa się z szeregu indywidualności, z których każda wnosi do grupy swój specyficzny bagaż. To właśnie dlatego tak wiele wiedzy, kompetencji i zaangażowania wymaga stworzenie zespołu, który…działa. Tylko tyle i aż tyle.