Niedawno pisaliśmy o tym, czym jest trening mentalny i jakie techniki stosuje się w psychologii sportu. Jednocześnie używamy w naszych tekstach terminu psychologia w sporcie. Stosujemy go, ponieważ rola psychologii jest w sporcie większa, niż jedynie korzystanie z metod i technik wchodzących w skład treningu mentalnego. Przyjmuje się bowiem, że to, w jaki sposób sportowiec wypełnia role życiowe, jak funkcjonuje w relacjach interpersonalnych wpływa na karierę sportową. I odwrotnie, trening i wydarzenia sportowe wpływają na realizowanie ról życiowych zawodnika.
Bardzo często trudności w funkcjonowaniu w relacjach z bliskimi czy na przykład problemy w szkole oraz kłopoty w karierze sportowej wiążą się z niezwykle wysokim poziomem stresu, który pojawiając się w jednym z tych obszarów, wpływa na pozostałe. Ta skomplikowana sieć połączeń i zależności powoduje, że czasami sam trening mentalny to dla sportowca doświadczającego różnego rodzaju trudności zbyt mało. W takich sytuacjach zaleca się korzystanie ze wsparcia psychoterapeutów. Jakie to obszary?
Problemy w rodzinie pochodzenia, szkole lub pracy
Mówi się, że czym skorupka za młodu nasiąknie, tym na starość trąci. Niekiedy zawodnik wynosi z domu rodzinnego bagaż, który w mniejszym lub większym stopniu utrudnia radzenie sobie w dorosłym życiu. Trudne doświadczenia z dzieciństwa wpływają także na realizację roli sportowca. Problemy w rodzinie pochodzenia, pracy czy w szkole generują podwyższony poziom stresu i trudność w radzeniu sobie z emocjami. Większość zasobów, które posiada sportowiec, angażuje w radzenie sobie z emocjami i stresem i w szukanie równowagi. Bardzo często, im dłużej zawodnik trwa w takim stanie, tym trudniej jest uprawiać sport na satysfakcjonującym go poziomie. Warto wówczas jak najwcześniej skorzystać z pomocy psychologa lub psychoterapeuty, który pomaga znaleźć lub odzyskać równowagę emocjonalną, a czasem i fizyczną.
Funkcjonowanie z przyjaciółmi, trenerem i innymi zawodnikami
Niekiedy zawodnikowi brakuje umiejętności komunikacji lub asertywności. Czasami może mieć trudności ze zbudowaniem poczucia pewności siebie lub nie potrafi rozwiązywać konfliktów. Takie problemy mogą zwiększać ryzyko wystąpienia konfliktów i trudności w grupie sportowej. Psycholog może proponować różne sposoby pracy nad rozwojem umiejętności społecznych, na przykład w formie warsztatów lub treningów rozwoju osobistego, nie tylko dla zawodników, ale i dla trenerów oraz rodziców.
Zmiana w zakresie ról społecznych
W życiu każdego człowieka przychodzą takie momenty, jak wyprowadzenie się z domu rodzinnego, narodziny dziecka, zawarcie małżeństwa. Zmiany w zakresie ról społecznych mogą wpływać na zachwianie równowagi i pewnej rutyny w uprawianiu sportu. Wówczas może pojawić się stres, który negatywnie wpływa na dyspozycję zawodnika, co rodzi w pewnym sensie mechanizm błędnego koła. Czasami taka zmiana roli dotyczyć może samego środowiska sportowego. Może to być np. utrata opaski kapitana zespołu, odebranie stypendium, wykluczenie z zespołu, kontuzja i utrata miejsca w składzie. W takich sytuacjach łatwo o konflikt, któremu najczęściej towarzyszą negatywne emocje. W takim wypadku zaleca się pracę nad zwiększaniem świadomości ważnych wartości, zwiększaniem poczucia przynależności do zespołu, utrzymaniem motywacji do uprawiania sportu i kontrolowaniem emocji.
Problemy w ważnych relacjach interpersonalnych
Rozstanie, trudności w związku, przemoc lub uzależnienie partnera i inne problemy w ważnych relacjach interpersonalnych mogą w wyraźny sposób wpływać na obniżenie koncentracji na zadaniach sportowych. Mogą zmniejszać motywację i zaangażowanie w trening. Takie sytuacje powodują najczęściej angażowanie większości zasobów w taką trudność. Kiedy kłopoty są krótkotrwałe, czasami wystarczy wsparcie bliskich lub psychologa w zakresie radzenia sobie z emocjami i stresem. Jednak trudności takie, jak długotrwałe funkcjonowanie w związku, w którym występuje przemoc wymagają dużo szerzej zakrojonej pomocy psychoterapeutycznej, a czasami prawnej. Problemy w relacji z partnerem (w relacji romantycznej) mogą przenosić się na relacje z trenerami lub innymi osobami, które są autorytetami dla zawodnika.
Utrata bliskiej osoby lub inne skrajnie stresujące doświadczenie
Piąty obszar, który niewątpliwie wpływa na realizowanie roli sportowca wiąże się z doświadczeniem skrajnego stresu, często na skutek wydarzenia traumatycznego. Reakcje mu towarzyszące mogą prowadzić do powstania zespołu stresu pourazowego (PTSD), o którym pisaliśmy m.in. w tym miejscu. Objawy PTSD polegają głównie na odtwarzaniu sytuacji skrajnego stresu, unikaniu bodźców z nią kojarzonych, ale też obniżeniu zainteresowania innymi obszarami funkcjonowania i kontaktami społecznymi – także w sporcie. Nie każdy posiada zasoby do tego, aby samodzielnie (lub korzystając jedynie ze wsparcia bliskich) powrócić do równowagi. Wówczas często niezbędna jest pomoc terapeutyczna.
